Op Sondag 4 Oktober 2007 het uittredende regter van die Grondwetlike Hof, Albie Sachs, in gesprek met Prof Karin van Marle van die Universiteit van Pretoria, uitgewei oor sy lewe, sy rol in die vestiging en ontwikkelling van Suid-Afrika se nuwe grondwetlikbegronde regstelsel en die onvermydelike verbinding tussen die twee.
Die gesprek het plaasgevind teen die agtergrond van die verskyning van Regter Sachs se nuutste boek, The strange alchemy of life and law (2009) Kaapstad: Oxford. In hierdie boek ontwikkel Regter Sachs die idee dat die lewe buite die reg en die reg self nou met mekaar verwikkel is – dat, in die eerste plek, sy eie verstaan van die aard van die reg en van sy regterlike rol onlosmaaklik verbind is tot sy lewenservarings en die gewaarwordinge en gelowe wat vir hom daaruit voorgespruit het. Met verwysing na spesifieke beslissings van die Grondwetlike Hof waarin hy ‘n rol gespeel het, dui hy aan hoe die oplossings wat hy in sy beslissings vir spesifieke dispute beslis het, nie alleen verklaar kan word aan die hand van regsreëls en die tekste wat dit beliggaam nie (al speel díe uiteraard ‘n belangrike, inderdaad ‘n deurslaggewende rol) maar tot ‘n groot mate bepaal is deur sy eie oortuiginge en intuïsies.
Hierdie tema is vanuit verskeie hoeke opgeneem in die gesprek met Prof van Marle. Hy reageer op Prof Van Marle se suggestie dat die titel van sy boek daarop dui dat lewenservaring beregting op dikwels onverwagse (‘magical’) maniere beïnvloed deur te vertel hoe sy ervaring van deelname aan twee gebeurtenisse – een ‘n ‘Gay Pride’ optog en die ander ‘n konferensie van Christelike regslui uit Suider-Afrika - daartoe gelei het dat hy in die opspraakwekkende Fourie-saak, waar gay huwelike deur die Grondwetlike Hof erken is, erkenning kon gee aan die lewensbeskouinge van beide die ten gunste van en gekant teen gay huwelike. Verder, in antwoord op die vraag of hy sy rol as Regter gesien het as ‘n proses van onderhandeling van die spanning tussen vryheid en beperking (‘freedom and constraint’) antwoord hy dat hy die spanning eerder sal beskryf as een tussen rede en passie (‘reason and passion’) – dat die gebondenheid aan logika en rede waaronder ‘n regter staan tog telkens onvermydelik getemper en versag word deur dit waaroor die regter passievol voel, haar oortuiginge.
Op treffende wyse vertel Regter Sachs hoe, weereens onverwags, toe hy die eerste keer sy bewussyn herwin het nadat hy deur ‘n bom van apartheid-agente in Maputo opgeblaas is, sy eerste reaksie was om vir homself ‘n grappie te vertel oor sy situasie en te lag. Hy herlei hierdie ervaring spesifiek na sy beslissing van die Laugh it off-saak, waar die Grondwetlike Hof intellektuele goederereg besware teen satire van die hand gewys het en vertel hoe hy tydens die aanhoor van die saak akuut bewus was van die ontlontende aard van lag, maar ook die mag van lag om onderdrukking op non-konfrontasionele wyse uit te daag.
Die gesprek het ‘n boeiende, deerniswekkende en insiggewende blik gegee op die veelbewoë lewe van Regter Sachs, maar daardeur ook op die werking van die Hoogste Hof van ons land en die denkwyses van diegene wat die regterlike amp daar beklee.
